De prehistorie
Een veelgemaakte fout is dat mensen denken dat de prehistorie de geschiedenis van voor het jaar 1 is. Op zich niet zo vreemd, want onze jaartelling begint bij de geboorte van Jezus. Toch is deze gebeurtenis geschiedkundig niet zo belangrijk. De wereld ging er niet ineens heel anders uitzien toen Jezus geboren werd. Welk punt moeten we dan nemen om de overgang van de prehistorie naar de historie te markeren?
Om deze vraag te kunnen beantwoorden moeten we kijken naar de bronnen uit de geschiedenis. Je hebt
twee soorten bronnen: geschreven en ongeschreven bronnen. Geschreven bronnen zijn bijvoorbeeld kleitabletten
van de Soemeriërs, waarop een boer zijn veestapel inventariseert. Ongeschreven bronnen zijn bijvoorbeeld
scherven van vazen, gebruiksvoorwerpen, speerpunten, maar ook overblijfselen van mensen. Het kenmerkende
van de prehistorie is dat je uit die tijd geen enkele geschreven bron zult vinden. Het enige wat we
kunnen vinden zijn scherven, speerpunten, graven, beenderen en andere ongeschreven bronnen. Zodra we uit
een tijd geschreven bronnen kunnen vinden, beschouwen we die tijd niet meer als prehistorie, maar historie.Als je begrijpt dat de prehistorie te maken heeft met het al dan niet aanwezig zijn van geschreven bronnen, dan snap je ook dat de prehistorie voor alle volkeren op een ander tijdstip begint. De eerste volkeren die het schrift gebruikten waren de Egyptenaren en de Feniciërs, rond het jaar 3000 voor Christus. Voor hen begint de historie dus op dat punt. Hier in het gebied dat wij nu Nederland noemen ging dat allemaal niet zo snel. Wij kregen het schrift pas in 12 voor Christus, van de Romeinen. Bij ons begint de historie pas op dat punt. En er zijn ook volkeren die nog steeds in de prehistorie leven. Hierbij kun je denken aan enkele inheemse stammen in de oerwouden van Afrika en Azië, die nog steeds geen schrift gebruiken.
Okee, nu we de saaie theorie over wanneer een tijd nou prehistorie of historie is behandeld hebben, kunnen we eens gaan kijken hoe het er destijds uitzag.
De eerste mensen waar wij iets over weten leefden van de jacht. Er werd voornamelijk gejaagd op
rendieren, maar ook herten, konijnen en ander wild waren niet veilig voor deze jagers. Naast
jagen verzamelden deze mensen hun voedsel, in de vorm van bessen, bramen en eetbare planten.
Doorgaans waren de mannen de jagers en de vrouwen de verzamelaars. Het was
geen makkelijk bestaan. De jagerstammen hadden veel concurrentie van elkaar, en de jacht was lang
niet altijd voorspoedig. Verder was er van hygiëne en gezondheidszorg geen sprake: vlees werd
rauw opgegeten en zieke mensen werden achtergelaten als de stam verder moest trekken. Een
ander probleem was dat je het voedsel niet zo lang kon bewaren. Je kon dus niet een paar rendieren
afschieten om het vlees te bewaren voor moeilijke tijden, omdat het binnen no-time was bedorven. Veel mensen
werden niet ouder dan 30 jaar, en kregen ook weinig kinderen. Immers: je hebt zoveel kinderen als
je kunt voeden. Veel wannabe ouders konden het zich simpelweg niet veroorloven om een grote
kinderschare te hebben.Omstreeks 3000 v. Chr. ontstond in het gebied Mesopotamië de eerste landbouw. De naam Mesopotamië betekent 'land tussen de rivieren', en betreft het gebied in het Midden-Oosten, rond de delta van de Eufraat en de Tigris. De landbouwers trokken steeds verder naar het westen, over de Zwarte Zee naar de Oekraïne. Vanuit daar trokken ze steeds verder, tot ze uiteindelijk in Zuid-Limburg aankwamen. Zo kwam de landbouw in Nederland terecht. Deze uitvinding noemen we de agrarische revolutie. De agrarische revolutie bracht een hoop veranderingen met zich mee, die je in deze tabel kunt zien:
| Voor: | Na: |
|---|---|
| Jagen en verzamelen | Landbouw en veeteelt |
| Alleen verbruiken wat je nodig hebt | Voorraden aanleggen |
| Geen huizen; stammen waren nomadisch | Mensen gingen in huizen wonen |
| Status op basis van kwaliteiten | Status op basis van bezit |
| Voedsel bewaren d.m.v. drogen | Voedsel conserveren in aardewerk |
Prehistorische volkeren noemen we naar hun aardewerk. De eerste landbouwers in hun land voorzagen hun aardewerk van een soort band, als een litteken op de potten en vazen. Daarom noemen wij hen ook bandkeramiekers.
Jagers hadden niet zoveel aan tellen en schrijven. Voor het jagen op wild, of het verzamelen van natuurprodukten, had je niet zoveel scholing nodig. Bij landbouwers lag dat anders. Zij moesten goed tellen en registreren wat zij allemaal voor bezittingen hadden. Dat deden ze door middel van een schrift. Er waren in die tijd twee schriften: de hiërogliefen uit Egypte en het spijkerschrift in Mesopotamië. Deze twee ontmoetten elkaar in Jordanië, waar beide volkeren wisselend de macht hadden. Via Fenicië is het schrift tenslotte op het eiland Kreta gekomen, en de Grieken hebben daar nog wel een aardig verhaal over.
De oppergod van de Grieken, Zeus, werd verliefd op een prinses uit Fenicië. Haar naam was Europa.
Hij verscheen voor haar in de gedaante van een stier, en Europa zag hem wel zitten. Ze klom op zijn rug
en samen gingen ze naar Kreta. Het werd een behoorlijk heftige liefdesnacht, maar toen verliet
Zeus haar. Ondertussen had de vader van Europa gehoord wat er was gebeurd. Hij zond zijn drie
zonen erop uit om Europa te gaan zoeken. De jongste, Catmos, ging eerst maar eens naar het Orakel
van Delphi. Volgens dat orakel moest hij gaan zoeken naar de plaats waar de koe ging liggen.
Catmos ging er weer op uit en toen hij op het eiland Kreta aankwam, vond hij daar inderdaad een
koe die prompt ging liggen. Op die plaats stichtte Catmos een stad en hij gebruikte daar het
schrift van de Feniciërs. Zo kregen de Grieken hun schrift.Onnodig te zeggen natuurlijk dat de werkelijke reden van deze uitwisseling van schriften de opbloeiende handel tussen de Grieken, Egyptenaren en Mesopotamiërs was.
Een heel bekend overblijfsel uit de prehistorie in Nederland zijn de hunebedden in Drente. Hunebedden
waren graftombes voor overleden personen. De naam is afgeleid van het woord 'hune', dat 'reus' betekent.
De procedure was dat een overleden persoon eerst buiten te rotten werd gelegd. Als er alleen nog maar
botten waren, werd het lijk in een hunebed gestopt. Er waren grote hunebedden voor wel 80 mensen,
en kleine privé-hunebedden. Hunebedden zag je overal in Nederland, maar alleen in Drente zijn ze nog
bewaard gebleven. Je vond er veel sieraden, gemaakt van barnsteen.In de Tweede Wereldoorlog kwamen de Duitse commando's ook in Drente. Ze wilden bij het plaatsje Havelte een airstrip maken, precies op de plek waar een hunebed stond. Daarom werd dat hunebed verplaatst. Maar na de oorlog is het weer op de oorspronkelijke plaats teruggezet.
Rond 2000 v. Chr. brak de bronstijd aan. Brons is gemaakt van tin en koper, maar beide komen niet in
Nederland voor. Tin komt van de Scilly Islands, bij Cornwall. Koper komt van Cyprus, Scandinavië,
Frankrijk en andere delen in Europa. Er moet dus in die tijd al contact zijn geweest tussen volken.
Er waren dus bronsgieters die rondreisden om hun kunsten aan te bieden in ruil voor voedsel,
onderdak etc.Vanaf 1000 v. Chr. duiken er ijzeren voorwerpen op. IJzer is wel in Nederland te vinden, bijvoorbeeld in moerassen. Je kunt je dan ook afvragen waarom de mensen niet eerst ijzer gingen gebruiken in plaats van het veel moeilijker verkrijgbare brons. De reden hiervoor ligt in het smeltpunt van ijzer. Dat ligt vele malen hoger dan het smeltpunt van brons. De mensen moesten dus eerst een manier zien te vinden om het vuur zo heet te krijgen dat ze ook ijzer konden smelten. Pas toen brak de ijzertijd echt aan.
Het was in die tijd dat er in Italië iets opmerkelijks gebeurde, aan de monding van de rivier de Tiber. Daar bivakeerden destijds herders. In het voorjaar, de tijd van veel neerslag, moesten deze herders beschutting zoeken op de heuvels, waar ze ook hun doden begroeven. Nu was het zo dat elke stam zo'n beetje zijn eigen heuvel had. Maar rond 800 v. Chr. besloten ze ook elkáárs heuvels te gaan gebruiken. Deze samenwerking tussen de herdersvolken leidde tot een mijlpaal in de geschiedenis: de stichting van Rome. En hoe het dan verder gaat, dat lees je in De zegetocht van de Romeinen.