Sinterklaas, wie kent hem wél?
Sinterklaas... de man met de rode mantel en de mijter. Als beschermheilige van kinderen, zeelieden en
speelgoedfabrikanten trekt hij door het hele land, met zijn trouwe Zwarte Pieten, om kinderen gelukkig te
maken. Iedereen in Nederland kent hem. Maar wat weten wij eigenlijk echt van Sinterklaas?Sinterklaas werd in de derde eeuw na Christus geboren als Nicolaas van Patara. Patara was een klein stadje aan de zuidkust van Turkije. Op latere leeftijd werd hij bisschop van de stad Myra. Daar stierf hij ook op 6 december 342. In 1087, toen Sint Nicolaas al bekend was in heel Europa, hebben zeelieden uit de Zuid-Italiaanse plaats Bari het lichaam van de heilige uit Myra weggehaald, omdat ze bang waren dat het door de Turken zou worden vernietigd. Sinterklaas ligt sindsdien dus begraven in Bari.
De Sint bestaat dus niet meer, dat is dus wel duidelijk. En hij is ook nooit van z'n leven in Spanje geweest. Myra ligt niet in Spanje, maar in Turkije. Maar waarom vieren we dan nog steeds de verjaardag van Sinterklaas, die zogenaamd uit Spanje komt?
We weten niet zoveel over het leven van Nicolaas. Maar er zijn wel een paar legenden, een soort wonderverhalen,
over hem:- 1e legende
Er was eens een zware storm op zee en een paar zeelui verkeerden in groot gevaar. In hun angst riepen zij Nicolaas om hulp. Nicolaas verscheen en hielp hen met de zeilen en al snel ging de storm liggen.
Dit is maar een kort verhaaltje maar het werd wel overal doorverteld op zee. Het gevolg was dat Nicolaas de beschermheilige werd van de zeelieden, en later ook van reizigers en kooplieden. Ook van havensteden zoals Amsterdam is Sint Nicolaas de beschermheilige, en rond het IJsselmeer vind je nog steeds veel Sint Nicolaas-kerken.
- 2e legende
Als jongeman had Nicolaas veel geld. In de stad woonde een vader die arm was en zijn 3 dochters geen bruidschat kon geven. De vader zat in de put en toen Nicolaas dat hoorde, wilde hij ze helpen. In 3 nachten gooide hij stiekem een zakje met goudstukken bij de 3 meisjes in huis. Nu konden de meisjes een goed huwelijk sluiten. Toen ze aan hun vader vroegen waar dat goud vandaan kwam, zei hun vader: ''t Was een vreemdeling zeker, die verdwaald was.'
Van deze legende is ook de term 'goedheiligman' afkomstig. Dit is een verbastering van het woord 'goed-heylik-man', dat betekent: goed huwelijks-maker. Hij zorgde ervoor dat de 3 meisjes konden trouwen. Daarom trekt hij in het liedje zijn beste tabbard aan: hij gaat naar een huwelijksfeest. Er zijn plaatjes waarop Sinterklaas drie zakjes goud in zijn hand heeft. Maar de mensen dachten dat het sinaasappels waren: de appeltjes van oranje.
- 3e legende
Drie reizende studenten besloten in een herberg te overnachten. Maar tijdens hun slaap werden ze door de herbergier en zijn vrouw beroofd en vermoord. Om de lichamen te laten verdwijnen sneed de herbergier ze in stukken en deed ze met een heleboel zout in een vleeskuip. Vlak daarna kwam Nicolaas langs de herberg. Hij zegende de kuip en wekte de jonge studenten weer tot leven.
Dankzij dit wonder kunnen ook studenten op de bescherming van Sint Nicolaas rekenen. Op plaatjes van deze legende staat Sint vaak heel groot getekend, omdat hij heilig was. De studenten waren klein getekend, waardoor de mensen dachten dat het kinderen waren. Daardoor wordt Sint vooral met kinderen in verband gebracht.
Wodan was de god van de maan bij de Germanen. Die leefden van ongeveer 1400 v. Chr tot ongeveer
800 na Chr in ons land. Zij zijn dus onze voorouders. Rond de kortste dag van het jaar vierden de Germanen
het Wodanfeest. Dat feest was het begin van de zogenaamde 'midwintertijd'.De god Wodan had een witte baard, een rode mantel, een soort vikingshelm en een speer. In de midwintertijd vloog hij met zijn paard Sephir door de lucht en strooide zaadjes door de schoorstenen naar binnen om te zorgen dat het land weer vruchtbaar werd. Daaraan heeft Sinterklaas nu zijn baard, mantel, mijter en staf te danken. Op zijn paard gaat hij nu over de daken van onze huizen, en er worden pepernoten gestrooid.
De Germanen hadden huizen zonder deur of raam. Midden in de ruimte brandde een open vuur en de huizen hadden daarom een rookgat, een soort schoorsteen dus. Ze noemden dit 'het oelegat', naar de zoon van Wodan: Oele. Deze keek door die schoorsteen naar binnen om te zien of zij offers voor Wodan hadden neergelegd. De Germanen hoopten daar dan in ruil vruchtbaarheid voor terug te krijgen.
Nu kijkt Zwarte Piet bij ons door de schoorsteen naar binnen, en wij stoppen een wortel in onze schoen (voor het paard). We krijgen vaak suikerbeesten of beesten van marsepein! Behalve Oele had Wodan nog andere helpers: een rijmende reus en geesten uit het moeras die bossen berketakken bij zich droegen.
De mensen waren in die tijd trouwens best wel blij met een tik van de roe. Ze raakten jonge mensen die gingen trouwen dan ook aan met verse berketakken, omdat ze dachten dat zo de kracht van de natuur in die jonge mensen overstroomde. Hoe meer tikken, hoe meer kracht, hoe meer leven je kreeg. De voorloper van de roe was dus helemaal geen strafinstrument!
Zwarte Piet draagt nu de zak van Sinterklaas, en veel kinderen waren vroeger bang om in die zak gestopt te worden. Maar eigenlijk is het weer anders dan het lijkt. De Germanen zeiden dat de maan 's morgens onderging doordat hij in een zak werd gestopt en onder de aarde door gedragen werd voor een nieuwe reis de volgende nacht. Sinterklaas met zijn grote witte baard ziet eruit als de volle maan. Zwarte Piet is de maan-die-je-niet-ziet: hij heeft de maan in de zak.
Dit is een verklaring voor het feit dat Sint Zwarte Pieten als helpers heeft. Een andere verklaring is dat de god Wodan altijd twee zwarte raven op zijn schouders had zitten, die hem hielpen. Nog een ander idee over Zwarte Pieten komt uit de tijd van de Spaanse bezetting: rijke blanke kooplieden namen Moorse slaven mee van hun reizen. Sint was een rijke blanke her, met daarom zwarte knechten in dienst.
Dit zijn de verhalen van vroeger. Er zijn dus legendes over de echte Sint-Nicolaas en er zijn gebruiken die stammen uit de tijd van onze Germaanse voorouders. Het 'Sinterklaasfeest', min of meer in zijn huidige vorm, werd in grote delen van Europa al in de Middeleeuwen gevierd. De oudste sporen van de Sinterklaasviering als kinderfeest in Nederland vinden we in de stadsrekeningen van Dordrecht in 1360. Daaruit blijkt dat de koorknapen geld vroegen om feest te vieren. Zij kozen uit hun midden een 'bisschop' en trokken zo langs de straten om een kleinigheid aan voorbijgangers te vragen.
Toen in de 17e eeuw in veel Nederlandse steden de protestanten aan de macht kwamen, werd het Sinterklaasfeest meer en meer verboden. De speculaasfiguren werden als afgoderij beschouwd en de grote Sinterklaasmarkten waar ze werden verkocht (de Santenkraam of 'Sintenkraam') verdwenen voor een groot deel. In 1618 werd zelfs het schoenzetten verboden! In de protestantse delen van Europa verschoof het geven van geschenken naar Kerstavond. In België door een heks op een bezem, in Scandinavië zijn het de gnomen en de kabouters, in Frankrijk Vadertje Vorst, enzovoort.
Maar in de 18e eeuw werd onze Sinterklaasgewoonte meegenomen naar Amerika, waar Santa Claus ontstond uit de oude Sinterklaasverhalen. Vandaag de dag 'leeft' Sinterklaas vooral nog in Nederland, België, Zwitserland en Hongarije.
Als laatste de verklaring waarom we Sinterklaas op 5 december vieren terwijl we zeggen dat Sint jarig is op 6 december. Bij de Germanen liep een dag van 's avonds 6 uur tot de volgende avond. Dus de avond van 5 december en de dag van 6 december tot 6 uur 's avonds waren samen 1 dag. Trouwens, de Sint was helemaal niet jarig op 6 december. We weten alleen dat hij gestorven is op 6 december. Eigenlijk vieren we dus alleen zijn sterfdag.
Tijdens zijn leven stond Sint Nicolaas altijd voor iedereen klaar. Hij redde zeelieden, hielp jonge meisjes aan een man, liet studenten herleven en gaf armen te eten. En nu geeft Sinterklaas aan alle kinderen (hopelijk) veel cadeautjes!
Een prettig Sinterklaas-feest!
Dit artikel is een bewerking van het stencil 'Sinterklaas', door de vakgroep muziek van de Hogeschool IPABO